مرضِ دید

یادداشت

بیماری‌های اخلاقی مانند بیماری‌های جسمی ناشی از یک رفتار ناسالم و پرخطر هستند. یعنی بی‌توجهی به پیشگیری و انجام بعضی کارهای بیماری‌زا!

«دیده‌شدن» و «میل به تحسین‌شدن» نیاز هر انسانی است. همان‌طور که «دیدن» توانایی هر انسانی است. خیلی از کارهای روزمره‌ی ما تلاشی برای دیده‌شدن، تأیید و تحسین‌شدن است؛ و این «دیده‌شدن» و «درچشم‌بودن» یک رفتار پرخطر و لغزان است. اینکه با تلاش بسیار، شرایطی را برای دیده‌شدن مهیا کنی؛ برای کسانی که همیشه ذهنیت درستی از ایشان نداری و دقیقا نمی‌دانی آنان که در چشمشان هستی و تو را می‌بینند، چه افرادی هستند و چگونه فکر می‌کنند. و در نهایت این عدم شناخت و به تبع آن پاسخ نادرست به نیاز به دیده‌شدن، زمینه‌ساز یک بیماری می‌شود. بیماری خطرناک، مسری و بدعلاجی به نام «مرضِ دید». یک بیماری که «در معرض دیدبودن» از عوامل ابتلای به آن است.

این بیماری بر دو نوع است: مرض دید نوع اول «مرض دیده‌شدن» است و نوع دوم «مرض دیدن» است. این دو نوعِ مسری، به شدت از همدیگر تأثیر می‌گیرند و بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. قبولاندن این بیماری به مبتلایان آن نیز، از دشواری‌های این مرض است. جالب اینکه، نوع اولی‌ها می‌گویند، مرضشان را از نوع دومی‌ها گرفته‌اند ونوع دومی‌ها می‌گویند از نوع اولی‌ها!

به نوع دومی‌ها می‌گویی چرا «مرضِ‌دیدن» داری؟ می‌گوید: «چیز دیدنی و قشنگیه، منم نگاه می‌کنم! نمی‌تونم چشم‌بسته راه برم که! چشمه دیگه، جذب می‌شه. وقتی تو معرض دیده، دیده می‌شه دیگه.»

به نوع اولی‌ها می‌گویی چرا «مرض دیده‌شدن» داری می‌گوید: «خب تقصیر ما چیه که اونا ندید بدید هستن. نگاه نکنن. ما که مجبورشون نکردیم ما رو دید بزنند. نمی‌شه که باشی و در معرض دید نباشی...»

با توجه به اینکه «به‌چشم‌آمدن» و «چشم‌چرانی» از مراحل ابتدایی و ساده‌ی این بیماری، «چشم‌وهم‌چشمی» و «توهم در چشم‌بودن» از مراحل میانی و «مدگرایی افسارگسیخته» از مراحل پیشرفته‌تر و حاد آن است، اما باز آدم، بعضی وقت‌ها می‌ماند پاسخ بدیهی‌ترین مشکلات «نادیدنی» را چگونه بیان کند. مرضی که خیلی خطرناک‌تر و مسری‌تر از این حرف‌هاست و اگر دو نوع آن، تعامل و همکاری دوستانه و یا شاید خصمانه‌شان را ادامه دهند خدا می‌داند چه بلایی بر سر جامعه خواهد آمد. جامعه‌ای که به دیدن چیزهای مهم‌تری نیازمند است، خیلی ساده به مرضی دچار می‌شود که هزار بدتر از «کوری» است. یک اجتماع پر از افرادی که آن‌قدر چشمشان پر شده که با «کوران» فرقی ندارند!

«دیدن» که یک توانایی ساده، مفید و قابل ارتقا در انسان است، تبدیل به یک نقطه ضعف می‌شود. «دیدنی‌ها» و «دیدن‌ها» تغییر می‌کند و «دید» واقعی از دست می‌رود؛ و دیگر چیزی درست دیده نمی‌شود...

و همیشه پیشگیری بهتر از درمان است...

 

با تشکر از «سعید میرزایی»

مطالب دیگر:

نگاه اول

آگاهی اجتماعی

تخلیه فشار منتقد!

یادداشت

وقتی فردی آگاه و حساس، چیزی می‌بیند که نسبت به آن نقد دارد دچار یک «فشار روحی» می‌شود! این فشار روحی و روانی بسته به کیفیت موضوع بالا و پایین می‌شود. مثبت یا منفی‌بودن نقد هم بر این فشار موثر است. گویی منتقد با نگفتن نقدش خفه خواهد شد. و مسئله از همین‌جا شروع می‌شود...

 بیان نقد کیفیت و محدوده زمانی خاصی دارد؛ این محدوده زمانی گذراست و خیلی نیز تغییرپذیر نیست. حال اگر زمان، مکان و شخص مورد نقد در کنار هم نباشد، یا نقد بیان نمی‌شود و یا بد بیان می‌شود. مثلا وقتی مخاطبِ نقد گوش شنوایی نداشته باشد، یا در دسترس نباشد، یا توان نقد رو در روی او را نداشته باشیم و یا ابزار و بستری برای بیان نقدمان وجود نداشته باشد و زمان بگذرد، نقد در مسیر نادرستی می‌افتد.

مثل همسری که از رفتار شوهرش ناراضی باشد و به دلایلی نتواند بگوید؛ رویش را ندارد، شوهرش گوش شنیدن ندارد یا موقعیت زمانی مهیا نیست و ... زن هم می‌رود برای تخیله فشار، نقد مثبت و منفی‌اش را نزد هر کسی می‌گوید الا شوهرش. که این مصداق «غیبت» است. کسی که قرار بود که با شنیدن نقد، بدی‌اش را اصلاح و خوبی‌اش را بداند و آن را تثبیت و تقویت کند، از این «موهبت» محروم خواهد شد.

 گاهی پیش می‌آید که فرد با رفتارهای زننده‌ای که هنگام شنیدن نقد از خودش بروز می‌دهد، و یا بی‌خیالی نسبت به انتقادات وارده و یا اتفاقاتی از این دست، دهان دیگران را می‌بندد و باعث می‌شود فشاری که بر دیگران وارد می‌شود در جای دیگری بروز کند؛ هرجا غیر از بسترِ «نقد مسالمت‌آمیز». همان‌طور که گفته شد کمترین این بروز، غیبت است؛ در این حالت خودش هم در غیبت شریک می‌شود.

گاهی نیز پیش می‌آید که فرد درست‌کاری به دلایلی، مانند داشتن اعتماد به نفس یا نداشتن آن،  مانع می‌شود که دیگران به او نقد مثبتی بدهند و از او تعریف کنند. او نیز نسبت به خوبی کار خود و رضایت دیگران بی‌اطلاع می‌ماند. هر چند فشار خوبی‌های او نزد دیگران «منتشر» می‌شود، ولی درون خودش منتشر نمی‌شود!

این فشار وارد آمده به انسان‌های حساس و آگاه باید درست و به‌هنگام «تخیله» شود؛ مهیا کردن شرایط این تخلیه‌ی صحیح بر عهده اشخاص زیادی است. یکی خود منتقد که آگاهانه، به‌هنگام و به‌جا نقد کند. دیگری افراد کل جامعه که فضای نقد را به گونه‌ای مهیا کنند که منتقدین نزد دیگری نروند. یعنی باید بسترهای مناسب نقد وجود داشته باشد؛ مثل مطبوعات. از همه مهم‌تر، افراد جامعه هستند که برای نقد، حداقل «گوش شنوایی» داشته باشند و به آن بیندیشند. حتی شنیدن نقد هم مفید است. نقدی که خیلی وقت‌ها «درددل» است و همان لحظه‌ی بیان‌شدن برطرف می‌شود؛ به عبارتی دلِ گوینده با همان «گفتن» خنک می‌شود. پس بگذاریم منتقدین عزیز فشارشان را تخیله کنند تا دلشان خنک شود. نه اینکه دلشان بسوزد و نتوانند کاری بکنند؛ که در نهایت می‌شود، «دل‌درد»، «رودل» و بقیه ماجراها...

مطالب مرتبط:

ادب پذیرش نقد

خوف و رجا در نقد

رویش

رویش زیباست و امیدوارکننده؛ حتی اگر در حفره‌ای حقیر باشد.

پی‌نوشت:

1. عکس‌ها را خودم گرفتم!

2. خوشحال می‌شوم نقدتان به عکس‌ها را بخوانم...

یادگاری

داستان کوتاه کوتاه

داخل اتاق که شد نگاهی به اطراف انداخت. نگاهش روی وسایل اتاق بود. گفته بود «راضی نیستم چیزی از من در اتاقت داشته باشی که یادم بیفتی و بدبختی من دوباره شروع شود» قسمت آخر جمله بیشتر ناراحتش کرد. همیشه برای زن کاری می‌کرد که رضایتش جلب شود. این بار هم که قرار بود ارتباطشان برای همیشه قطع شود نمی‌خواست دلخوری و نارضایتی از سمت او باشد. هرچند که خودش خیلی دلخور بود. 

قاب عکس مشترکشان اولین‌چیزی بود که خودش را نشان داد. بعد حوله دستی را دید؛ برداشت و بو کرد. توقع داشت با بوی حوله به خاطرات برود ولی بو آن قدر بد بود که نتوانست جایی برود. قاب عکس را برداشت و لای حوله پیچید و روی میز گذاشت. نمی‌دانست به خاطر حرف زن بود یا خود وسایل، که با دیدن هر وسیله‌ای، خاطره‌ای به ذهنش می‌رسید. هیچ‌وقت فکر نمی‌کرد این وسایل این‌قدر بار داشته باشند که ذهنش خسته شود.

دیگر چیزی را نگاه نکرد و برنداشت. روی مبل کنار اتاق نشست. همانی که وقتی زن می‌آمد روی آن می‌نشست. دوباره با مبل، داشت به خاطرات می‌رفت. عصبی شد و از روی مبل بلند شد. دوری در اتاق زد، مثل روزهایی که تازه عاشق شده بود و در عرض یک ساعت هزار بار طول و عرض اتاق را طی می‌کرد. آن زمان راه می‌رفت برای اینکه فکر کند به اینکه چگونه دلش را به دست آورد، چگونه رضایتش را جلب کند و... ولی این بار فکر می‌کرد چرا با این همه فکر و کار، اینقدر بد تمام شد. پیش خودش فکر می‌کرد «من هیچ‌وقت ناراحتش نکردم، هیچ وقت نرنجاندمش پس چرا. ازچه چیزی ناراضی بود».

دوباره به اطراف اتاق نگاهی کرد. می‌خواست با نگاهی به کل اتاق و یادگاری‌ها، کل اتفاقاتی را که برایش افتاده را به یاد بیاورد. چیزی به ذهنش رسید. اول تعجب کرد. بعد آزاردهنده شد. اما چند لحظه که گذشت برایش جالب شد. هیچ چیزی از زن در این اتاق نبود. هیچ یادگاری که از طرف زن باشد. هر چه بود مال خودش بود، همراه یاد او. فهمید که چرا از او خواسته بود وسایل را بردارد؛ هر چه در اتاق زن بود برای او بود؛ حتی اگر به یاد او هم نبود.

پوزخندی زد. قاب عکس را از لای حوله درآورد و عکسش را بیرون کشید و توی سطل آشغال انداخت. حوله را گذاشت سر جایش و با خیال راحت روی مبل ولو شد. فکر کرد دیگر لزومی ندارد چیزی را بردارد؛ جز فکرش را. آن کس که اذیت می‌شد کس دیگری است. کسی که اتاقش را با وسایل من پر کرده؛ حتی بدون یاد من...

داستانی دیگر:

میز و صندلی خالی

اتحاد خوش

کوتاه کوتاه

من نور را دوست دارم.

چون بی‌رنگ است.

آب را دوست دارم.

چون بی‌طعم است.

ولی وقتی نور، آب می‌نوشد، می‌شود رنگین کمان...

..

پر از رنگ...

پر از طعم...

من رنگین کمان را دوست دارم؛ چون از اتحاد بی‌رنگی و بی‌طعمی آمده؛ ولی خوش‌طعم و خوش‌رنگ است...

من این اتحاد خوش را دوست دارم.

وقف برای همسایه

یادداشت داستانی

شهرکمان تازه‌ساخت بود و به غیر از ساختمانِ ما، همه در حال بالا رفتن. ساختمان کنار دستی ما، وقفی بود. در وقف‌نامه‌اش آمده بود یک ساختمان هشت‌واحدی بسازند برای آن دسته از افرادی که قرار است فردا روزی در این شهرک معلم مدارس باشند، یا حداقل در همین شهرک کار فرهنگی بکنند. خدا خیرش بدهد واقف را، که از قبل به رفت و آمد فرهنگیان فکر کرده بود و تمهیدی اندیشه بود و ثوابی هم دشت می‌کرد.

به نظر، کار فرهنگی شرط گل و گشادی می‌آمد؛ اما در  همان وقف‌نامه کلی شرط دیگر آمده بود؛ مثلا در مورد نما و ظاهر ساختمان و طراحی داخلی، کسانی نظر بدهند که قرار است آن‌جا ساکن باشند.

مجری وقف‌نامه که دیده بود ساخت‌وساز شهرک شروع شده، بدون پیداکردن آن هشت فرهنگی دست به کار شده بود و ساختمان را خیلی سفت و محکم برپا کرده بود و وقت نازک‌کاری و ظاهرسازی کسی را نیافته بود که بیاورد و نظر بگیرد. کلی فکر کرده بود و به این نتیجه رسیده بود، جمعی را بیاورد و برای ظاهرسازی هم که شده از آن‌ها نظر بگیرد. مثلا خواسته واقف عملی شود. وقتی ماجرا را برای بازماندگان واقف که خارج‌نشین بودند گفته بود آن‌ها هم پذیرفته بودند. البته مثل اینکه اجباری هم در این بند وقف‌نامه نبود. اما مجری نظرش این بود: یک جلسه ساختمان از طرف همسایه‌های حال، برای همسایه‌های آینده.

خلاصه آقای مجری دیوار کوتاه‌تری هم از ساختمان سی‌ودو واحدی ما پیدا نکرد. آمد و از فرهنگی‌ترین ساکنان ساختمان خواست که بیایند و در جلسه باشند و نظر بدهند تا صورت جلسه‌اش را برای بازماندگان واقف ببرد. در نهایت هم به گفته‌ی خودش از خجالت‌مان دربیاید...

بعضی از جمله من فکر می‌کردیم شاید واقعا اتفاقی افتاد و جزو مشمولین قانون وقف شدیم و با توجه به حضورمان در جلسه اولویت‌دار شویم. این بود که مشتاقانه پذیرفتیم؛ اینکه برویم به جای آدم‌هایی که نمی‌دانستیم کیستند و چیستند نظر بدهیم. مجری وقف هم هر که در ساختمان فرهنگی می‌نمود را گلچین کرد: کارمند روابط عمومی شرکت صابون‌سازی، حروف‌چین روزنامه، منشی دکتر، انباردار، مربی مهدکودک و...

آقای محمودی لیسانس روانشناسی گرفته‌ی ساختمان پیشنهاد داد، برای برقرای ارتباط بیشتر با افکار اهالی آینده ساختمان و هم‌ذات‌پنداری با فضای زندگی ایشان، بهتر است که جلسه در همان ساختمان برگزار شود و شد. در خاک و خل.

جلسه با ریاست آقای مجریِ وقف شروع شد. از همه خواست حوائج و خواسته‌های اهالی آینده را در نظر داشته باشند و با ذهنیت ایشان نظر بدهند! چیدمان افراد و تمهیدات هم‌ذات‌پنداری، گرفت و جلسه حسابی گرم شد. فورا سر اصل مطلب رفتیم. اول، بحث بر سر این بود که نما، کامپوزیت باشد یا سنگ؟ موافقین و مخالفین برابر و نظرات طرح‌شده قدرت اقناع حداکثری را نداشت. هر کس چیزی می‌گفت و کس دیگر به راحتی رد می‌کرد. بحث بالا گرفت؛ بعضی‌ها رگ‌گردنی شده بودند و سرسختانه روی حرفشان ایستاده بودند. کار داشت به توهین هم می‌رسید که «ای بابا تو اصلا نگاه فرهنگی نداری!» همهمه شد و دعوا جدی شد. صدا به صدا نمی‌رسید؛ که ناگهان آقای مجری «ساکت» گویان، با مشت محکم روی میز کوبید. همه برگشتند. نگاهی به جمعیت کرد و گفت:

-        آقایون و خانوما! قرار نیست هیچ‌کدوم از شما تو این خونه‌ها زندگی کنه... آروم باشید...

اینقدر این آب ریخته شده روی سر افراد جلسه سرد بود که فکر کنم بقیه هم مثل من از همان‌جا مطمئن شدند که از این خانه جایی برای‌شان گرم نمی‌شود. چون در ادامه، نه جلسه، جلسه شد و نه نظرات، نظر...

پی‌نوشت: این متن را برای جایی نوشته بودم. از آنجا خبری نشد، اینجا آوردم!